Selasa, 18 Oktober 2016

soroh aksara bali dan aksara bali latin

Soroh Aksara Bali dan Aksara Bali latin

Soroh Aksara Bali

Aksara Bali wenten wantah 18 aksara sane kawastanin aksara lagna (aksara sane kantun melalung/durung polih pengangge suara),Pengangge sura inggih punika: ulu,suku,taleng,taleng tedong,miwah pepet.Taler wenten mawasta tengena miwah sane siosan,manut Pasamuhan Agung Alit (kecil) para sujana miwah para sastrawan sajagat Bali ring Denpasar,duk tanggal: 28 kantos 30 Desember 1963. Nanging iriki boya punika sane jagi kawedar,santukan katambetan tityang nenten mresidaang nyurat Aksara Bali nganggen aplikasi program Bali Simbar iriki. Sane jagi kawedar iriki wantah Aksara Bali ngangen huruf latin manten.
Sane kabaos Aksara inggih punika: ceciren utawi gegambaran suara sane kawetuang olih imanusa. Rupa wiadin wangun aksara punika maendahan,nganutin gegambaran wangsa sane ngangge/ngamanggehang aksara punika.
Aksara Bali latin manut Ejaan basa Bali Yang Disempurnakan,tan dados pasah ring pasang aksara (ejaan) ringg Bahasa Indonesia (EYD). Puniki manut ring pamutus Lokakarya Indik Ejaan basa Bali Latin duk tanggal 12 kantos 13 Januari 1973 ring Denpasar.
Yaning manut onekan (sesuai dengan bacaan),Basa Bali Latin punika wenten kalih warna: I. Aksara suara (vokal) miwah II. Aksara Wianjana (konsonan). Sane kalih puniki, manutin kawigunannyane taler dados kapalih dados tatiga,inggih punika: 1. Aksara Wre Sastra (kabaos aksara jajar komeri). 2. Aksara Swalalita. 3. Aksara Modre.

1. Aksara Wre Sastra:
Aksara puniki kaanggen nyuratan Basa bali Lumbrah (bahasa sehari-hari).Aksara puniki makatah 18 (pelekutus),inggih punika: ha,na,ca,ra,ka,da,ta,sa,wa,la,ma,ga,ba,nga,pa,ja,ya,nya. Aksara puniki taler kabaos aksara jajar komeri.

2. Aksara Swalalita:
Aksara puniki kaanggen nyuratang Aksara Bali sane mamuat Basa Jawi Kuna (Basa Kawi) minakadi nyurat: Kakawin,Palawakia,Kanda Tutur miwah sane siosan. Punika mawinan aksara puniki kabaos aksara Kawiswara. Lianan ring punika taler kaanggen nyuratang Aksara Bali sane mamuat Basa Sanskerta,minakadi nyurat: Weda,Sloka,Sruti miwah Japa Mantra. Mungguing katah aksara puniki wantah 47 sane kawinangun antuk: A. Aksara Suara katahnyane: 14, B. Aksara Wianjana katahnyane: 33. Aksara-aksara puniki maduwe suara kakalih inggih punika:
-Suara Hreswa (suara cendet=pendek)
-Suara Dirga (suara panjang).

a. Aksara Suara :
Aksara suara puniki dados makalih :
- Suara Hreswa (suara pendek), makadi : a, i, u, e, o, r, l.
-Suara Dirga (suara panjang), makadi : a, i, e, o, r, l.
Seos ring aksara suara inucap wenten taler sane kabaos : Suara Pluta (dipotong) punika panjang malemad, upami : ai, au.

b. Aksara Wianjana :
Aksara puniki madrebe pepalihan dados 5 (lima paos) sane mawasta : warga aksara (manut Panini, sastrawan Hindu saking Jagat India kawastanin Pancawalimuka). Warga aksara inucap minakadinipun :
-Warga Kantya: k, kh, g, gh.
-Warga Tawalya: c, ch, j, jh.
-Warga Murdhanya: t, th, d, dh, n.
-Warga Dantya: t, th, d, dh.
-Warga Osthya: p, ph, b, bh.

Punika sane kabaos/mawasta Warga Aksara winangun antuk 5 (limang) paos. Seos ring punika, soang-soang Warga aksara punika madrebe duluran inggih punika :
-Ardha suara (semi vocal) : y, r, l, w.
-Usma (suara ngeses = desis) : รง, s, s.
-Wisarga (angsengan) : h.
-Anunasika (anuswara = sengau): ng, ny, n, m.

Ring Aksara Swalalita posan Aksara Wianjana, wenten sane kabaos : suara tajem, minakadinipun : k, kh, c, ch, t, th, t, th, p. ph. Seos ring punika, taler wenten suara kirang tajem (suara lembut), minakadinipun : g, gh, j, jh, d, dh, b, bh. Suara hreswa ring Aksara Wianjana mawasta (taler kabaos) alpaprana. Sapunika taler suara dirgannyane, mawasta : mahaprana. Suara tajem miwah suara kirang tajem (lembut), soang-soang mamuat/kahanan : apaprana miwah mahaprana. Aksara-aksara sane kahanan alpaprana miwah mahaprana inggih punika:
-Warga Kantya : k, g, (alpaprana); kh, gh (mahaprana)
-Warga Tawalya : c, j, (alpaprana); ch, jh (mahaprana)
-Warga Murdhanya: t, d, (alpaprana); th, dh (mahaprana)
-Warga Dantya : t, d, (alpaprana); th, dh (mahaprana)
-Warga Osthya : p, b, (alpaprana); ph, bh (mahaprana)

3. Aksara Modre:
Aksara Modre, inggih punika : aksara sane kaanggen nyuratang rerajahan-rerajahan, japa mantra. Upami : ANG, UNG, MANG. Taler sering kaucapang : A, U, M. yang kacutetang dados : AUM, lantur OOM. Taler katah sane lian-lianan. Salanturnyane yan nganinin indik Aksara Bali, rarisang wacen tur uratiang ring : CAKEPAN UGER-UGER PASANG AKSARA BALI.

Kaketus saking: Tata Sukerta B.Bali

Aksara Bali

Aksara Lagna:
Aksara lagna inggih punika aksara sane durung polih sandangan/pangangge. Akehnyane 18 (pelekutus) aksara,upami:
Aksara ha= haAksara na= naAksara ca= caAksara ra= ra
Aksara ka= kaAksara da= daAksara ta= taAksara sa= sa
Aksara wa= waAksara la= laAksara ma= maAksara ga= gaAksara ba= ba
Aksara nga= ngaAksara pa= paAksara ja= jaAksara ya= yaAksara nya= nya
Aksara Bali nganggen sitem silabik (suku kata),yadiastun durung polih sandangan/pangangge suara,sampun mrasidayang ngwangun kruna,upami:
Aksara baAksara pa= bapa
Aksara jaAksara ja= jaja
Aksara nyaAksara ma= nyama
Aksara kaAksara ka= kaca,miwah sane lianan.

Pangangge Aksara:

1.Pangangge Suara:
uluUlu
ulu sariUlu sari
ulu ricemUlu ricem
ulu candraUlu Candra
pepetPepet
pepet matedongPepet matedong
tedongTedong
talengTaleng
taleng matedongTaleng matedong
taleng marepaTaleng marepa
taleng marepa matedongTaleng marepa matedong
sukuSuku
suku ilutSuku ilut

2.Pangangge Ardasuara:
naniaNania
guungGuung
guung macelekGuung macelek
gantungan laGantungan la
suku kembungSuku kembung

3.Pangangge Tengenan:
cecekCecek
surangSurang
bisahBisah
adeg-adegAdeg-adeg

4.Wangun Gempelan:
aksara paWangun gempelannyanegempelan pa
aksara saWangun gempelannyanegempelan sa
aksara reWangun gempelannyanegempelan re
aksara shaWangun gempelannyanegempelan sha

5.Wangun Gantungan:
aksara haWangun gantungannyanegantungan ha
aksara naWangun gantungannyanegantungan na
aksara caWangun gantungannyanegantungan ca
aksara kaWangun gantungannyanegantungan ka
aksara gaWangun gantungannyanegantungan ga
aksara taWangun gantungannyanegantungan ta
aksara whaWangun gantungannyanegantungan wha
aksara maWangun gantungannyanegantungan ma
aksara ngaWangun gantungannyanegantungan nga
aksara baWangun gantungannyanegantungan ba
aksara daWangun gantungannyanegantungan da
aksara jaWangun gantungannyanegantungan ja
aksara ghaWangun gantungannyanegantungan gha
aksara bhaWangun gantungannyanegantungan bha
aksara scaWangun gantungannyanegantungan sca
aksara nyaWangun gantungannyanegantungan nya
aksara thaWangun gantungannyanegantungan tha
aksara nhaWangun gantungannyanegantungan nha
aksara laWangun gantungannyanegantungan la
aksara dhaWangun gantungannyanegantungan dha